“May mga gabing ang katahimikan ng bahay ay parang may tinatago—at isang hapon, nadiskubre ko kung ano ang lihim na iyon.”

Ako si Isabel, tatlumpu’t dalawang taong gulang, at ito ang kuwento ng araw na muntik kong mawalan ng anak dahil sa isang lihim na halos sumira sa aming pamilya.

Sa loob ng maraming taon, ang aming lumang apartment sa Sampaloc ay naging tahanan ng ingay ng kutsara, halakhak ni Maya, at ang paos ngunit palaging malumanay na boses ni Mama Elena. Pero sa likod ng pamilyar na tunog na iyon, may unti-unting nabubuong bulong—isang bagay na hindi ko pinakinggan noong una. At nang piliin kong pakinggan ito… doon nagsimulang mabasag ang katahimikan ng buhay namin.

Pagod akong umuwi mula sa opisina, dala-dala ang bigat ng mga numero at papeles. Pero sa tuwing pahinto ko ang motorsiklo sa harap ng bahay, lagi kong iniisip: Ito ang tunay kong mundo—sina Maya at Marco.

Pagpasok ko, gaya ng nakasanayan, sinalubong ako ni Maya, yumakap sa binti ko na para bang hindi na niya ako bibitawan. Ngunit nang gabing iyon, may kakaiba. Ang yakap niya, magaan. Sobrang gaan.

Parang may ipinulot lang akong jacket na natuyuan sa araw.

“Mama, gutom po ako…”

Agad kumirot ang dibdib ko.

Ilang araw na niya ‘tong sinasabi tuwing pag-uwi ko. Pero sabi ni Mama Elena, malakas daw siyang kumain, dalawang mangkok pa raw ng kanin tuwing tanghali. Kaya nang hapunan, sinubukan kong ibaling ang isip ko. Siguro lumalaki lang siya. Siguro normal lang to.

Pero nang makita ko ang plato niya… halos wala.

Gulay, tokwa, kaunting kanin. Wala man lang karne.

“Ma, bakit po ang konti?” tanong ko nang hindi ko mapigilang itanong.

“Sapat na ‘yan sa bata. Kapag marami sa gabi, hirap matunaw.”

Mukhang tama naman ang tono niya. Pero may kung anong humaplos sa batok ko—isang kilabot na hindi ko maipaliwanag. Lalo na nang makita ko si Maya, nakatitig lang sa lechon na nasa plato namin. Para bang pinipigil niyang maging masaya.

Pagkatapos ng hapunan, hindi ako mapalagay. At nang gabing iyon, sa hatinggabi, habang tulog si Maya sa tabi ko, pinakinggan ko ang huni ng electric fan… at ang tibok ng dibdib ko na parang nagbabadya ng bagyo.

May mali.

Alam ko.

At isang ina ang hindi dinadaya ng sarili niyang kutob.

Sa mga sumunod na araw, mas naging mapanuri ako. Pinakikiramdaman ko ang galaw ni Mama Elena—lahat ng sinasabi niya, lahat ng ipinapakain niya. Ngunit bihasa siyang magtago. At kung minsan, napapaisip ako: baka ako lang ang nag-o-overthink.

Hanggang isang hapon ng weekend.

Nagbukas ako ng biskwits para kay Maya. Ngunit bago pa umabot ang kamay niya, mabilis itong pinigilan ni Mama Elena.

“Huwag muna, nak. Malapit na ang hapunan.”

Isa lang. Biskwit lang. Bakit parang malaking kasalanan?

“Ma, gutom na siya,” mahinahon kong sabi.

“Sabi nang huwag muna. Hindi maganda sa bata ang ganyan.”

Hindi iyon payo. Hindi iyon paalala. Parang—utos.

Parang may binabantayan siyang hindi niya maipaliwanag.

Naroon si Marco, pero gaya ng nakasanayan, kumakampi siya sa ina niya. “Tama si mama. Hintayin na lang si Maya.”

At sa sandaling iyon, napagtanto ko: ako lang ang nakakikita sa unti-unting pagkawala ng kulay sa pisngi ng anak ko. Sa panghihina ng boses niya. Sa pagiging sakitin. Sa gutom na hindi nawawala.

Hindi ako maaaring tumahimik.

Nag-obserba ako.

Tinitingnan ko kung gaano karaming pagkain ang naiiwan sa kaserola. At lagi naman, parang sapat naman para sa lahat.

Pero ang sa plato ni Maya…
Lagi’t laging kulang.

Na para bang sinisikap talagang huwag siyang mabusog.

Unti-unti ko ring napansin ang sobrang pag-inom niya ng tubig. Laging ubos ang baon niyang bote. Laging umiihi sa gabi. Laging nanghihina.

Gabi-gabi, nagbabasa ako online.
“sobra ang pag-inom, sobra ang pag-ihi, pumapayat.”

Lagi akong nauuwi sa iisang sakit na ayaw isipin kaya ko pa man.

Ayoko. Ayokong isipin ‘yon.

Ayokong banggitin ito kahit kay Marco, dahil baka sabihing nag-iimbento lang ako upang sisihin ang kanyang ina.

Isang gabi, hindi ko matiis.
Kailangan kong malaman kung ano ang itinatago ni Mama Elena.

Tahimik akong pumunta sa kwarto niya. Nagkunwari akong naghahanap ng gamot.

Hindi ko inaasahan ang nakita ko.

Isang maliit na plastik sa ibabaw ng mesa. May laman itong puting pulbos.

Hindi ito asukal. Hindi ito asin.

At sa tabi nito…

Isang maliit na measuring spoon.

At isang nakasulat na papel.

“½ teaspoon — sa pagkain ni Maya.”

Parang binuhusan ako ng malamig na tubig.
Parang bigla akong hindi makahinga.

Dahan-dahan kong dinampot ang papel. Nanginginig ang mga daliri ko.

Anong ibig sabihin nito?

Pinapakain niya ng kung ano si Maya?

Bakit?

Ano ‘yon?!

Gusto kong isigaw ang pangalan niya, pero pinigilan ko ang sarili ko. Baka hindi ako paniwalaan. Baka pagtakpan pa niya ito. Kailangan ko ng mas matibay na ebidensya.

Lumabas ako ng kwarto, nanginginig, nangangatal, at halos hindi rin ako makahinga.

At doon ko napagpasyahan:
Hindi ako papasok bukas. Magmamasid ako. Susundan ko siya.

Kinabukasan, maaga akong nagkunwaring umalis. Pagliko sa kanto, bumalik ako nang palihim, palihim kong binuksan ang pinto sa likod.

Naroon sila sa kusina—si Mama Elena, nakatalikod, may hawak na maliit na bote na kahawig ng nakita ko kagabi.

At si Maya… nakaupo sa mesa, gutom na gutom, nakatingin sa pagkain.

“Mama, gutom na po ako…”

Ang boses niya, halos paos na.

“Teka lang, nak… nilalagyan pa ni Lola ng bitamina.”

Bitamina.

Ngunit nakita ko nang ibinubudbod niya ang puting pulbos sa pagkain ni Maya.

Hindi iyon bitamina.

Ilang beses ko pag nababasa online ang tungkol sa “gamot na pampababa ng ganang kumain,” o mas masahol pa—gamot na dinisenyo para sa matatanda, hindi para sa bata.

At doon ko na hindi napigilan ang sarili ko.

“Mama Elena?”

Nagulat siya. Nabitiwan niya ang kutsarang hawak niya.

“Isabel? Akala ko… papasok ka?”

Nilapitan ko ang plato. Amoy ko pa lang, alam kong hindi ito normal.

“Ma, ano ‘to?”

At doon… bumigay siya.

Doon niya sinabing isang bagay na hindi ko inakala kahit kailan.

“Ginagawa ko lang ang tama. Ayokong lumaki si Maya na… mataba. Ayokong mapahiya siya pagdating ng panahon. Mas maganda na maaga kong natuturuan ang katawan niya na huwag masanay sa marami.”

Parang sumabog ang tenga ko sa mga salitang iyon.

“Ma, bata siya! Anim na taon siya! Anong ginagawa niyo?!”

Pero ang sagot niya…

Mas lalo akong nanginig.

“Isabel… ginagawa ko rin ‘to kay Marco noon. At tingnan mo naman siya ngayon—malusog, matipuno. Paniwalaan mo ako. Alam ko ang mabuti para sa apo ko.”

At doon ko na naramdaman ang apoy sa dibdib ko.

Hinila ko si Maya at agad akong tumakbo palabas.

Hindi na ako nag-abalang magpaliwanag. Hindi ko na nilingon si Mama Elena na sumisigaw.

Dinala ko si Maya sa ospital.

At nang marinig ko ang diagnosis mula sa doktor…

Parang bumagsak ang buong mundo ko.

Malnourished.
Dehydrated.
At may mga sintomas ng isang kondisyon na hindi dapat pinapabayaan—isang sakit na maaaring lumala dahil hindi siya nakakakain ng tama.

Tumulo ang luha ko.

Kasalanan ko ba ‘to?

Dapat noon pa ako kumilos. Dapat noon pa ako nakinig sa kutob ko.

Ilang araw naming bantay-sarado si Maya sa ospital. At noong kinausap kami ng doktor, sinabi niyang mabuti raw at naagapan. Kaunti pang araw, baka bumigay na ang katawan ng anak ko.

Si Marco, nang marinig niya ang lahat, halos hindi makatingin sa akin. Ngunit hindi ko na iyon inuna. Hindi ko kailangan ng paliwanag niya. Ang kailangan ko ay si Maya.

Si Mama Elena…
Hindi ko na siya muling pinagpakita kay Maya. Hindi ko rin alam kung paano siya haharapin. Ngunit malinaw sa akin: hindi na siya muling mag-aalaga ng anak ko. Hindi ko na itataya ang buhay ni Maya kahit kanino pa.

Ilang linggo ang lumipas, bumigat na muli ang katawan ni Maya. Pumula ang pisngi niya. Nabalik ang sigla ng mata niya.

At isang gabi, habang nakahiga kami, kumapit siya sa braso ko.

“Mama… busog po ako.”

Simpleng salita. Pero parang pinulot nito ang basag-basag kong puso.

Hindi ko alam kung paano ako nakatulog nang gabing iyon. Pero ang sigurado ko…

Hindi ko na muling hahayaang sila ang maging dahilan ng gutom ng anak ko—sa pagkain, sa pag-ibig, sa pag-aalaga, o sa seguridad.

Ako ang ina niya.

At simula ngayon…

Ako ang magtatanggol sa kanya.

Hanggang huling hininga ko.