Kapag ang kabutihan ay sinuklian ng kasakiman, may mga pusong kailangang pumili — sa pagitan ng dugo at dangal

Ang gabi sa Maynila ay tila nakikiayon sa bagyong bumabalot sa puso ni Isabela. Sa labas, bumubuhos ang ulan na parang luha ng langit, humahalik sa bubong ng kanilang maliit ngunit maayos na tahanan. Sa loob naman, isang tahimik na unos ang nagbabadya — isang unos na magsisimula sa pinto at tatapos sa puso ng buong pamilya.

Abala si Isabela sa kusina, niluluto ang marinade ng lechon para sa darating na Pasko. Amoy bawang, toyo at kalamansi ang paligid, at sa bawat halong ginagawa niya, ay may kasamang dasal: sana maging maayos ang kalagayan ng kanyang ina sa ospital. Ilang taon na ring siya ang sandigan ng pamilya. Ngunit bago pa man siya makapagpahinga, tumunog ang doorbell.

Akala niya ay si Mateo, ang asawa niyang matagal nang abala sa trabaho. Ngunit paglapit niya sa pinto, ibang mukha ang bumungad — si Aling Corazon, ang biyanan niyang may matalim na tingin, at ang hipag niyang si Sofia, nakasuot ng mamahaling bestida na halatang bagong bili.

“Isabela,” bati ng biyanan niya, may malamig na ngiti sa labi. “Dinalaw ka namin ni Sofia.”

“Hello po, Nay,” sagot ni Isabela habang pinapapasok ang dalawa. “Tuloy po kayo, baka mahamugan pa kayo sa labas.”

Ngunit sa kabila ng magalang na tono, naramdaman niya ang kaba. Bihira silang dalawin ng biyanan nang walang paabiso — lalo na kung kasama si Sofia, na noon pa man ay may lihim na pagtingin ng pangmamaliit sa kanya.

Matapos niyang ihain ang mainit na tsaa, nagsimula ang usapan.

“Malapit na kasing ikasal itong si Sofia,” panimula ni Aling Corazon habang marahan niyang inilapag ang tasa. “At bilang pamilya, gusto naming siguraduhin na hindi kami mapapahiya.”

Tumango si Isabela. “Opo, Nay. Alam ko pong malapit na ang kasal. Naghahanda nga po kami ni Mateo ng regalo para sa kanya.”

Ngumisi si Sofia, ngunit may halong pagmamataas. “Ate, tiningnan ko na po ‘yung bagong Toyota Vios. Dalawang milyon lang. Maganda at bagay sa akin.”

Napatigil si Isabela. Akala niya ay biro lang. Ngunit ang tingin ng kanyang biyanan ay seryoso, malamig, at puno ng pag-asa na siya ay susunod.

“Kayo na lang ang bumili ng sasakyan para kay Sofia,” wika ni Aling Corazon, mahinahon ngunit matindi. “Ituring mo na lang na regalo ninyo bilang kuya at ate. Hindi naman kayo gipit. Wala pa kayong anak, may magandang trabaho kayong mag-asawa. Hindi ba’t maganda kung makikita ng pamilya ng mapapangasawa ni Sofia na kaya nating magbigay?”

Ang mga salitang iyon ay parang sibat na tumama sa dibdib ni Isabela.

“Nay,” mahinahon niyang tugon, “wala po kaming ganoong kalaking pera ngayon. May pinaglalaanan po kami.”

Biglang nagbago ang ekspresyon ni Aling Corazon. “At ano naman ‘yon? Hindi mo kami madadaan sa mga palusot mo, Isabela.”

Huminga nang malalim si Isabela bago nagsalita. “Ang nanay ko po kasi… sabi ng doktor, kailangang maoperahan sa lalong madaling panahon. Ang operasyon ay aabot din sa halos dalawang milyon. Iyon po ang ipon namin ni Mateo. Iyon po ay para sa kanyang buhay, Nay.”

Tahimik ang buong sala. Tila pati ang ulan sa labas ay nakinig. Ngunit hindi awa ang bumalik sa kanya — kundi malamig na paghamak.

“Naku, kung ganun pala,” sabi ni Sofia, sarkastiko, “pipiliin mo pa ‘yung nanay mo kaysa sa pamilya ng asawa mo?”

Napayuko si Isabela. Hindi dahil sa hiya, kundi sa pagpipigil ng luha. “Hindi po ito tungkol sa pagpili, Sofia. Tungkol ito sa paggawa ng tama.”

Ngunit ang mga salitang iyon ay parang walang halaga sa kanila. Sa halip, nakita niya sa mga mata ni Aling Corazon ang poot. “Hindi ka marunong makisama, Isabela. Paano ka magiging mabuting asawa kung inuuna mo pa rin ang pinanggalingan mo kaysa sa pamilyang ito?”

Hindi na nakasagot si Isabela. Ang init ng luha niya ay humalo sa lamig ng hangin. Sa labas, patuloy ang pag-ulan — tila hinuhugasan ang pait sa kanyang dibdib.

At noon dumating si Mateo. Ngiti sa labi, hindi alam ang unos na sumalubong sa kanyang tahanan. “Oh, Nay! Sofia! Napadalaw kayo,” masiglang bati niya. “Bakit hindi niyo ako tinawagan para nakauwi ako ng maaga?”

Tahimik si Isabela. Sa unang pagkakataon, hindi niya alam kung dapat bang magsalita. Ngunit mabilis na nagsalita si Aling Corazon, ipinahayag ang lahat — ang paghingi ng sasakyan, ang pagtanggi ni Isabela, at ang dahilan nito. Ngunit hindi bilang katotohanan. Bagkus, binaligtad niya ito.

“Mateo,” sabi ng biyanan niya, “tinanggihan ng asawa mo ang tulong para sa kapatid mo. Sabi niya, mas mahalaga daw ang ibang tao kaysa sa pamilya mo.”

Nanlaki ang mata ni Mateo. Tumingin siya kay Isabela, halatang naguguluhan. Ngunit bago pa man siya makapagsalita, lumapit si Isabela at mahina ngunit matatag ang tinig. “Totoo ang sinabi ng nanay mo, Mateo — tinanggihan ko nga. Pero hindi dahil ayaw ko. Dahil may mas kailangang tulungan — ang nanay ko. Siya ang dahilan kung bakit ako naririto. At hindi ko kayang ipagpalit ang buhay niya sa kahit anong sasakyan.”

Tahimik ang lahat. Ilang sandali pa bago nagsalita si Mateo. “Nay,” marahan niyang sabi, “ang pera namin ni Isabela ay pinag-ipunan namin para sa operasyon ng nanay niya. Hindi ko siya sisisihin kung iyon ang pinili niya. Kung may problema po tayo, pag-usapan natin — pero hindi dapat ganito.”

Nanigas si Aling Corazon. Si Sofia ay umiwas ng tingin, tila nasaktan ng katotohanang hindi siya sinang-ayunan. Ngunit si Isabela, kahit nanginginig, ay ramdam ang bahagyang kagaanan ng dibdib. Sa unang pagkakataon, pinili siya ng asawa niya.

Kinabukasan, paggising ni Isabela, isang mas malupit na balita ang tumambad — ang lahat ng perang nasa kanilang joint account ay naglaho.

Isang mensahe mula sa bangko ang nagsabi na may nag-withdraw ng kabuuan gamit ang authorization card ni Mateo. Nang tanungin niya ito, nagulat ang lalaki. “Hindi ako ang gumawa niyan,” sabi niya, ngunit alam nila pareho kung sino ang may kakayahan.

Si Aling Corazon.

Ang perang inipon para sa buhay ng kanyang ina — kinuha.

Nang gabing iyon, habang nakatingin si Isabela sa basang kalsada sa labas, alam niyang wala nang dapat itira sa loob niya. Ang sakit, ang takot, pati ang galit — lahat ay kailangang maglaho.

At doon siya gumawa ng pasya. Isang pasyang magpapabago sa lahat.

Pumunta siya sa bahay ng biyanan, tahimik ngunit may tapang sa bawat hakbang. Sa harap ni Aling Corazon, inilapag niya ang mga dokumentong hawak — mga papeles ng negosyo, bahay, at sasakyan na nakapangalan kay Mateo.

“Nay,” marahan niyang sabi, “kung ito po ang tingin ninyong sukat ng pagmamahal, sa inyo na po. Pero ang dignidad ko, hindi ko ibebenta. At simula ngayon, hindi na po ninyo kailangang isipin kung anong kaya kong ibigay — dahil wala na kayong makukuha sa akin.”

Walang sumagot. Tanging katahimikan ang bumalot sa paligid.

Sa paglabas ni Isabela ng bahay, tumigil ang ulan. Sa langit, may bahagyang sinag ng araw na sumilip, tila paalala na kahit gaano kabigat ang unos, darating din ang liwanag.

At sa puso niya, alam niyang tama ang kanyang pinili — dahil minsan, ang tunay na kayamanan ay hindi nasusukat sa pera, kundi sa kakayahang tumindig para sa tama, kahit ikaw na lang ang natitirang lumalaban.