Sa mabilis na pagbabago ng ekonomiya at politika sa bansa, hindi maikakaila ang pangamba ng ilang sektor na may “nakatambang panganib” para sa kasalukuyang administrasyon. Kamakailan, isang mataas na opisyal ng Philippine Chamber of Commerce and Industry (PCCI) ang nagbigay ng matinding babala: maaaring mawalan ng tiwala ang mga mamumuhunan at industriya sa administrasyong pangulo Bongbong Marcos kung hindi maaayos ang ilang kritikal na isyu.

Mula sa simula ay malinaw na ang hamon: paano masisiguro ng gobyerno ang pagkakaroon ng matibay na pundasyon para sa paglago ng ekonomiya habang inaasikaso rin ang panloob na katiwasayan at pagtugon sa pang-araw-araw na pangangailangan ng mga Pilipino? Subalit ngayong panahon, lumalabas na ang mga negosyo ay dahilan ng pag-aalala—hindi lamang dahil sa kumpetisyon, kundi dahil na rin sa takot na baka maging hadlang ang ilang isyu sa pagpasok ng bagong kapital at sa pagpapatuloy ng umiiral na mga proyekto.

Ang PCCI, bilang kinatawan ng pribadong sektor, ay may tungkuling mamahala sa mga hinaing ng mga negosyante, mga temang pang-ekonomiya, at pagsulong ng investments. Kapag ang pamunuan nito ay nagsabi na may “malaking panganib”, dapat itong pakinggan. Ang babalang ito ay sinabing may kaugnayan sa isang serye ng usapin—mula sa watchdog roles ng pamahalaan, pagpapatupad ng mga batas, transparency, hanggang sa negosyo-klima na nakadepende sa kumpiyansa.

Ano nga ba ang mga pahiwatig sa babalang ito?
Una, ang tiwala ng mamumuhunan ay hindi basta-basta nabubuo. Ang pagsiguro ng mga kaayusan—mga patakaran na malinaw, mga institusyon na buo, at implementasyon na hindi napapabayaan—ay susi para sa patuloy na pagpasok ng kapital. Kapag may banta mang hindi matugunan ang mga ito, may peligro na mga global investor ay maghinala o bumitaw.

Pangalawa, ang paglago ng ekonomiya ay nakasalalay sa maraming aspeto: pampublikong imprastruktura, logistics, regulasyon, at kahandaan sa mga pagbabago sa global market. Kapag may nakikitang “warning signs” ang mga negosyo—tulad ng mabagal na paggalaw ng batas, hindi natutugunang isyu sa paggawa, o hindi malinaw na direksyon—maaaring makapagdulot ito ng pagod ng tiwala.

Pangatlo, ang pakikipag-ugnayan ng pamahalaan sa pribadong sektor at ang abilidad nitong makipagtulungan para sa kapakinabangan ng lahat ay may malaking epekto. Kung ang mga negosyante ay may saloobin na hinaharap nila ang mga obstruksyon, magreresulta ito sa pag-aatubili ng mga bagong proyektong kinakailangan para sa trabaho at pag-unlad.

Bakit ngayon nangyari ang babala ito?
Marahil dahil sa kasalukuyang konteksto ng bansa: may inaasahang pag-bangon mula sa pandemiya, may inaasahang pagpasok ng bagong teknolohiya at pagkakataon para sa foreign direct investment, at sabay-sabayan ang mga pagbabago sa rehiyon kung saan kabilang ang Pilipinas. Sa panahong ito, ang pamahalaan nina Marcos ay may malaking tungkulin para tiyakin na hindi magsayang ang momentum—at may pagkakataon itong gawing tulay para sa mas matibay na ekonomiya.

Ngunit kung may makitang seryosong risk factors—tulad ng kakulangan sa transparency, pag-antala sa mga proyekto, o hindi tanda ng pag-tenor sa mga napag-usapan—ang babala ng PCCI ay nagsisilbing pananda: “Fellow businessmen, bantayan natin ang laro.” At sa madla, indikasyon ito na hindi lang ang politika ang nasa eksena, kundi ang buong ekonomiya.

Ano ang maaaring mangyari kung hindi maagapan?
Kung hindi matugunan ang mga worries: una, maaaring bumagal ang pagpasok ng bagong negosyo mula sa ibang bansa. Kung mag-iingat ang dayuhang investor at manonood lang muna, mawawala ang mga inaasahang trabaho, teknolohiya, at oportunidad para sa bansa. Pangalawa, kung ma-erodahan ang tiwala ng lokal na negosyante, maaaring susundin ito ng pagbaba sa konsumo, paghihinto ng expansion plans, at paghina ng kumpetisyon. Pangatlo, sa political side, ang banta ay hindi simpleng ekonomiko lamang—maaaaring magkaroon ng masugid na kritikismo sa pamahalaan, mas mabigat na pressure sa pagpapatupad ng patakaran, o kahit pag-alat ng kawalang-siguro sa hinaharap.

Paano ito maiiwasan?
May mga simpleng hakbang na puwedeng gawin:

Patuloy na pagsasaayos ng mga regulasyon at batas na magpapadali sa pagkuha ng permit, negosyo at dagdag‐investments.
Mahusay na koordinasyon pagitan ng pamahalaan at pribadong sektor—kung ang boses ng negosyante ay marinig at may aksyon, mas magiging maasahan ang klima para sa lahat.
Mas mataas na transparency at accountability—kapag malinaw ang proseso at may tiwala ang publiko at negosyante sa sistema, mas malaki ang tiyansa na mananatili ang momentum.
Pag-invest sa imprastruktura, edukasyon, at teknolohiya—dapat may konkretong plano at resulta, hindi lang pangako.
Pagtutok sa mga risk areas gaya ng paggawa, logistics, at gobyerno‐negosyo relations—kung maayos ang mga ito, gagaan ang loob ng sinumang nais tumaya sa bansa.

Ano ang papel ng bawat isa sa atin?
Hindi lang mga business leader ang dapat magkaroon ng pananagutan; ang bawat Pilipino ay may mahalagang papel. Habang ang negosyo ay nangangailangan ng tiyak na suporta, ang mga mamamayan naman ay kailangan maging mapanuri: alamin kung paano ginagamit ang mga proyekto, bantayan ang resulta ng mga programa, at huwag mahiyang itanong sa mga kinauukulan. Sa ganitong paraan, ang babala ng PCCI ay hindi lang magiging paalala—maaari itong maging pagkakataon para sa pagkilos at pagkakaisa.

Konklusyon
Ang babalang inilabas ng PCCI ay hindi simpleng opinyon lamang—ito ay panawagan para tingnan kung ang administrasyong Marcos ay nasa tamang landas upang masiguro ang tiwala ng negosyo at mamamayan. Ang panganib ng “masamang mangyari” ay hindi malinaw kung ano ang tiyak na mangyayari; ang punto ay: kung hindi handa ang sistema, maaaring mawalan tayo ng pagkakataon. Ngunit sa kabilang banda, kung magkakaisa ang pamahalaan, negosyo, at mamamayan—may malaki tayong pag-asa na makamit ang pinapangarap na progresibong Pilipinas.