Anim na taon na ang lumipas mula nang iwan ni Marco ang kanyang pamilya sa San Pasko, isang maliit na barangay sa Bulacan. Umalis siya na may dalang dalawang bag, ilang piraso ng damit, at isang pangakong binitiwan sa kanyang sarili habang nakasakay sa jeep patungong Maynila:

“Balang araw, babalikan ko kayong hindi na kayo natutulog sa papag na laging basa kapag umuulan.”

Ang bahay nila noon ay gawa sa pinagtagpi-tagping yero at lumang plywood. Kapag bumuhos ang ulan, sumasayaw ang tubig sa kanilang sahig. Ngunit mas mahirap tiisin ang tanong sa kanyang utak: hanggang kailan ganito ang buhay nila?

Pagdating sa Middle East, naging janitor siya sa isang malaking hotel. Mababa ang sahod, pero mas mababa pa ang pride niya kung ang kapalit nito ay kaginhawaan ng pamilya. Taon-taon, tinitiis niya ang init ng disyerto, ang lungkot ng Pasko, at ang katahimikan ng kwarto niya sa dormitoryo.

Ngunit sa bawat padala niya ng pera, may kasabay na puna mula sa mga tao sa probinsya.

“Aba’y anim na taon na sa abroad, pero barong-barong pa rin bahay nila?”

“Parang wala namang nangyari. Sayang ang pagod.”

Itinatawa na lang ni Marco, pero sa gabi, hindi niya maiwasang mapaluha habang kausap ang nanay niya sa tawag.

“Anak, huwag mong intindihin ang sinasabi nila. Basta kami, proud sa’yo.”

Dahil sa sobrang pagtitipid, minsan isang basong tubig at tinapay lang ang kanyang hapunan. Lahat ng extra income, isinisingit niya para lang makadagdag sa ipon. Hanggang isang araw, may email siyang natanggap mula sa isang NGO sa Pilipinas na nagbibigay ng pabahay sa mga pamilya ng migrant workers.

Hindi siya nagdalawang-isip. Tinapos niya lahat ng requirements, nagsumite ng litrato, mga dokumento, at ilang video na nagpapakita ng sitwasyon ng kanyang pamilya.

Lumipas ang ilang buwan, at habang naglilinis siya ng banyo sa hotel, tumunog ang kanyang cellphone.

“Congratulations! You have been selected as a beneficiary of the Home Hope Project.”

Napaupo siya. Nanginginig ang kanyang kamay. Mula sa kalderong tubig na nililinis niya ay tumulo ang luha niya, hindi dahil sa pagod, kundi sa kagalakan.

Pagbalik niya sa Pilipinas, hindi pa tapos ang bahay, pero sapat na itong makita niyang nakatayo sa lupa—hindi na sa gilid ng ilog. May mga dingding, may pintuan, may bintana.

Sa unang araw ng pagbalik niya sa San Pasko, habang pinupunasan niya ang alikabok ng bagong bintana, may dumaan sa kalsada. Isang dating kaklase.

“Ay, si Marco! Nakakatuwa naman, pero barong-barong pa rin ‘to ano? Hindi pa rin mukhang abroad ang bahay!”

Napatingin si Marco. Hindi na siya nasaktan. Ngumiti lang siya.

“Bahay ito ng pawis, hindi ng yabang,” mahinahon niyang tugon.

Ilang linggo matapos ang pag-uwi niya, binuksan niya ang maliit na tindahan sa gilid ng kanilang bahay. Nagbebenta siya ng meryenda at kape sa mga tricycle driver. Hindi malaki ang kita, pero sapat na para makadagdag sa panggastos sa bahay at pangmatrikula ng kapatid niyang si Liza.

Minsan, habang naghahain ng kape sa isang customer, tinanong siya:

“Pre, bakit hindi mo ginawang concrete agad ang buong bahay? Sayang naman ‘yung tagal mo sa abroad.”

Ngumiti si Marco, sabay sabing:

“Ang tunay na tahanan, hindi lang sa semento sinusukat. Nagsimula ako sa wala. Ngayon, may dingding at bubong na kami. Unti-unti. Hindi madali, pero tunay.”

Habang lumilipas ang mga buwan, nagbago rin ang pagtingin ng mga tao sa kanya. Siya ngayon ay iniimbitahan sa barangay upang magbahagi sa mga kabataang gustong mag-abroad. Isa na rin siyang volunteer sa NGO na tumulong sa kanya, tinutulungan ang iba pang OFW na nangangarap ng sariling bahay.

At sa isang pagtitipon ng mga migrante sa bayan, tinanong siya ng emcee:

“Marco, kung may sasabihin ka sa sarili mong labingwalong taong gulang na aalis pa lang ng bansa, ano ‘yon?”

Pumikit si Marco. Saglit na katahimikan. Pagdilat niya, may ngiting puno ng alaala.

“Sabihin mo sa kanya: kahit mata ng iba’y nakakakita lang ng yero’t kahoy, basta ikaw, huwag mong bibitawan ang pangarap. Dahil balang araw, hindi lang bahay ang itatayo mo—pati tiwala mo sa sarili.”

Sa huli, hindi na mahalaga kung sino ang tumawa noon. Dahil ang importante, si Marco na dati’y binabale-wala, ngayon ay nagsisilbing ilaw sa kanyang komunidad. At ang bahay na tawag nilang barong-barong? Isa nang simbolo ng tagumpay, pag-asa, at paninindigan.

Katapusan.