Tahimik ang buong barangay sa gabing iyon. Sa malaking bahay ng mga Salazar, nakaburol si Aling Mercedes, ang ilaw ng tahanan, isang inang kinikilalang matatag, relihiyosa, at ulirang asawa. Nakapaligid ang mga kamag-anak, kapitbahay, at mga kaibigan, nagdarasal ng rosaryo habang nakatitig sa kabaong na may puting bulaklak.

Ang mga kandila’y mahinang kumikislap, tila sumasayaw kasabay ng mga hikbi ng mga anak ni Aling Mercedes. Sa gilid, nakaupo si Maita, manugang niya—ang asawa ng bunso niyang anak na si Edgar. Tahimik lang si Maita, ngunit kapansin-pansin ang paminsan-minsang panginginig ng kanyang mga kamay, at ang hindi mapakaling titig sa hapag-alay na puno ng pagkain at prutas.

“Mabait na biyenan si Mama Mercedes,” bulong ng isa sa mga kapitbahay. “Maswerte ang mga anak niya.”
Ngunit nang marinig ito ni Maita, napapikit siya, pinipigil ang damdaming matagal na niyang kinikimkim.

Habang patuloy ang dasal, biglang tumayo si Maita. Lahat ay napatingin. Nilapitan niya ang hapag-alay at, sa lahat ng gulat ng mga nakatingin, bigla niyang itinapon sa sahig ang mga plato at kandila. Nagkalat ang mga prutas, nabasag ang mga baso, at ang lamay ay napuno ng sigawan.

“Maita!” sigaw ni Edgar, pilit siyang hinila. “Ano ba’ng ginagawa mo?!”
Ngunit sa halip na sumagot, humarap si Maita sa lahat. Nanginginig ang kanyang boses, ngunit puno ng lakas ang kanyang mga salita:

“Hindi niyo kilala si Mama Mercedes. Ang lahat ng nakikita niyo ay kasinungalingan! Dapat ninyong malaman ang katotohanan!”

Nagkatinginan ang mga tao. Ang ilan ay nagbulungan, ang iba nama’y natigilan. Si Don Renato, ang ama ng pamilya, ay natigilan, hawak ang rosaryo sa kanyang kamay.

Huminga nang malalim si Maita. “Matagal ko na itong dinadala. Akala ko, dadalhin ko na lang hanggang libing niya. Pero hindi ko na kayang manahimik. Ang biyenan ninyong pinupuri, ang ina ninyong sinasamba… siya ang dahilan kung bakit muntik nang masira ang buhay ko.”

Lumapit siya sa kabaong, nakatitig sa malamig na mukha ni Mercedes. “Akala ng lahat, banal ka. Pero sino ang nakakaalam na ikaw ang nagtaboy sa akin? Ikaw ang nag-utos sa asawa kong iwan ako nang malaman mong hindi ako kayang bigyan ng anak agad.”

Nagulat ang lahat. Napatayo si Edgar, nanginginig. “Maita, hindi totoo ’yan…”
Ngunit tumulo ang luha ni Maita. “Totoo, Edgar! Alam mo ’yan. Ilang gabi kitang pinilit na ipaglaban ako, pero lagi mong sinasabi, ‘Ayaw ni Mama.’ Ako ang itinuring niyang dumi, kahihiyan. At hindi lang ako. Pati ang isa sa mga anak ninyo, tinaboy niya noon dahil nagkamali lang ng desisyon sa buhay.”

Tahimik ang buong lamay. Ang mga bulungan ay naging matinding katahimikan. Si Don Renato ay napaupo, natulala.

“Ang hapag-alay na iyan,” tinuro ni Maita ang nagkalat na pagkain, “hindi magbabayad sa lahat ng sakit na iniwan niya. Ang mga dasal na iyan, hindi mabubura ang ginawa niyang pagpapahirap sa amin.”

Umiyak si Lorna, panganay na anak ni Mercedes. “Hindi… hindi puwedeng totoo iyan…”
Ngunit tumayo si Joel, ang pangalawa, at tumingin kay Maita. “Ate, tama siya.”

Nagulat ang lahat. “Ano’ng ibig mong sabihin, Joel?” tanong ni Lorna.
Huminga nang malalim si Joel. “Ako ang anak na tinaboy noon. Nang mabuntis ko ang nobya ko sa kolehiyo, si Mama mismo ang nagbanta: kung hindi ko iiwan ang babae at ang anak ko, itatakwil niya ako. Takot akong mawalan ng pamilya kaya sumunod ako. At hanggang ngayon, dala ko ang bigat na iyon.”

Umiyak si Joel, at unti-unting nagkatitigan ang magkakapatid. Parang biglang nabasag ang larawan ng ina nilang pinakilala sa kanila bilang huwaran.

Nanginginig si Don Renato. “Bakit hindi ko alam ang lahat ng ito?” bulong niya.
Lumapit si Maita sa kanya, sabay sagot, “Dahil marunong siyang magtago, Don Renato. Marunong siyang magtakip. At kami, natakot, kaya nanahimik.”

Sa mga sandaling iyon, naghalo ang galit, lungkot, at panghihinayang. Ngunit matapos ang ilang saglit ng katahimikan, marahang nagsalita si Liza, apo ni Mercedes. “Kung totoo ang lahat ng ito, dapat nating tanggapin na hindi siya perpekto. Pero hindi ba’t lahat naman tayo may kasalanan? Baka panahon na para patawarin… at palayain ang isa’t isa.”

Napaluha si Maita. Sa gitna ng kanyang galit, naramdaman niyang tama si Liza. Hindi na mababago ang nakaraan, ngunit ang pagpatawad ang tanging makapagpapagaan ng bigat na dinadala nila.

Lumapit siya muli sa kabaong. “Kung naririnig mo ako, Mama Mercedes… pinatawad na kita. Hindi ko makakalimutan ang sakit, pero pipiliin kong pakawalan iyon.”

Unti-unting nagsiiyakan ang magkakapatid. Nagyakapan sila, kasama si Maita at si Edgar. Si Don Renato, bagaman sugatan ang puso, ay yumuko sa tabi ng kabaong at pabulong na nagdasal: “Kung may kasalanan ka man, nawa’y patawarin ka ng Diyos, tulad ng pagpapatawad ng pamilya mo ngayon.”

At sa gabing iyon, ang lamay na dapat sana’y puno ng dasal lang ay naging hudyat ng isang masakit ngunit kinakailangang katotohanan. Ang hapag-alay ay muling inayos, hindi bilang huwad na imahe ng kabanalan, kundi bilang simbolo ng pagtanggap at pagbubukas ng bagong pahina.

Si Maita, na minsang itinaboy, ay naging tulay upang mabuksan ang lihim at, sa huli, maging dahilan ng pagkakasundo.

At sa katahimikan ng huling gabi ng burol, tila ba ngumiti ang mga kandila—sapagkat kahit sa gitna ng kasinungalingan at sugat, nanaig pa rin ang katotohanan at ang kapatawaran.