Taong 2013, sa kahabaan ng maingay at mausok na Taft Avenue, may isang tanawing madalas ay nagiging parte na lamang ng tanawin, madaling baliwalain ng mga sanay na ang mga mata sa magulong lungsod. Mga batang paslit, sunog ang balat sa sikat ng araw, marurumi ang mga paa, at bitbit ang kani-kanilang paninda—bungkos ng sampagita, lata ng kendi, o mga kandila.

Dumadaan sila sa pagitan ng mga humihintong sasakyan, kumakatok sa bintana ng mga kotse, o nakatayo sa tabi habang sumisenyas ang mga kamay para sa limos. Ang bawat araw para sa kanila ay isang pakikipagsapalaran sa peligro. Ngunit sa likod ng kanilang tila normal na pamamalimos, may mga kwentong hindi nakikita ng karamihan.

Isa sa kanila si Jelay Fontanilla. Sa murang edad, matagal na siya roon. Sanay na siya sa pasikot-sikot ng Taft, sa tunog ng tren at sa ugong ng mga jeep. Sa mata ng marami, isa lang siyang karaniwang batang kalye. Ngunit sa likod ng mapungay niyang mga mata ay ang kwento ng isang masalimuot na buhay sa kamay ng isang sindikato.

Ang kanyang pinanggalingan ay malayo sa Maynila. Galing siya sa Zamboanga del Sur. Nang siya’y sampung taong gulang pa lamang, isang hapon habang naglalakad mag-isa pauwi, isang babae ang lumapit at kumausap sa kanya. Sinabi nitong nasa ospital ang kanyang ina at pinapasundo siya nito. Dahil sa murang isip at pagtitiwala, hindi naghinala si Jelay.

Sumama siya sa babae at sumakay sa isang van. Ngunit sa loob ng sasakyan, bigla siyang nakatulog at nawalan ng malay. Ang sumunod na lamang niyang alaala ay ang malamig at madilim na biyahe sa isang barko. Nagising na lamang siya sa isang lugar na hindi pamilyar—maingay, mausok, at napakaraming tao. Dinala siya sa Maynila, hindi upang alagaan, kundi upang maging kasangkapan sa isang iligal na operasyon.

Ikinulong siya sa isang lumang warehouse kasama ng iba pang mga batang katulad niya, na kinuha rin mula sa kani-kanilang mga probinsya. Dito nagsimula ang kanyang kalbaryo.

Itinalaga ang mga bata sa kani-kanilang pwesto. Ang ilan ay sa Divisoria, ang iba sa Blumentritt, at si Jelay ay napunta sa Taft. Ang kanilang trabaho: magbenta ng sampagita o kandila, at kasabay nito ay manlimos. Pagsapit ng gabi, isinasakay sila pabalik sa bodega. Doon, ililista ang kanilang kita, at ang sinumang hindi nakaabot sa itinakdang kota ay haharap sa matinding parusa.

Ang warehouse ay isang impyerno sa lupa. Ikinakandado sila sa isang silid na masikip, madilim, at walang maayos na bentilasyon. Dito madalas dalhin ang mga batang pinarurusahan, tulad ni Dodong, isang pitong taong gulang na paslit. Halos hindi ito umiimik at palaging puno ng takot ang mga mata.

Isang gabi, nasaksihan mismo ni Jelay kung paano pinarusahan si Dodong dahil wala itong naibentang sampagita. Ginamit ng kanilang tagabantay ang isang makapal na sinturon. Hindi malilimutan ni Jelay ang tunog ng bawat lagapak nito sa katawan ng bata, ang pagpalahaw nito ng iyak, at ang mga hikbi sa buong magdamag.

Ang nagpapatakbo ng lahat ay isang babaeng nagngangalang “Maman Neta”—ang siya ring babaeng tumangay kay Jelay mula sa Zamboanga. Siya ang nag-uutos, siya ang naghahati ng pagkain, nagsusuri ng kita, at pumipili ng mga batang gagamitin sa mas delikadong mga gawain. Sa bawat gabi, ang mga bata ay binibilang na parang mga hayop, tinatantiya kung paano pa sila mapapakinabangan.

Sa tagal ni Jelay sa warehouse, halos nakalimutan na niya ang pakiramdam ng pagiging isang normal na bata. Maagang kinuha sa kanya ang karapatang maging masaya, makapag-aral, at makapaglaro. Ngunit sa kabila ng lahat, kailanman ay hindi nawala sa kanya ang pag-asa na isang araw ay makakalaya sila at makababalik sa kanilang mga pamilya.

Agosto 2013. Isang gabi, habang nakahiga sa malamig na sahig na sapin lang ang karton, nag-isip si Jelay ng isang desperadong paraan. Walang kasiguraduhan, walang katiyakan, ngunit kailangan niyang subukan. Bilang pinakamatanda sa grupo na marunong kahit paano sumulat at bumasa, kumuha siya ng isang kapirasong papel at isang lumang lapis. Doon ay nagsulat siya habang taimtim na nananalangin.

Sa isang maliit na karindirya malapit sa UN Avenue, halos araw-araw ay dumaraan si Manuel Castañeda. Dalawampu’t anim na taong gulang, payak ang buhay, ngunit responsable at may malaking puso. Hindi man siya nakatapos ng pag-aaral, mataas ang kanyang respeto at malasakit sa kapwa, lalo na sa mga bata. Marahil, ito ay dahil minsan na rin siyang nabuhay sa kalsada, naging palaboy kasama ang kanyang pamilya.

Isa sa mga madalas niyang nakikita sa labas ng karinderya ay si Jelay. Payat, mahiyain, at hindi mapilit, hindi katulad ng ibang bata. Madalas ay inaabutan niya ito ng barya o minsan ay pagkain. Tanging tango o marahang “salamat” lang ang isinusukli ng bata.

Isang dapit-hapon, habang iniaabot ni Manuel ang barya kay Jelay, may naramdaman siyang kakaiba. Isang nakaluping papel ang mabilis na isiniksik ng bata sa kanyang palad. Mabilis at pakubli. Nang buksan niya ang papel, ilang salita ang tumambad sa kanya, hindi pantay ang pagkakasulat: “Tulungan niyo po kami. Kinukulong kami sa warehouse. Limang kaming bata.”

Tumigil ang mundo ni Manuel. Hindi siya agad nakakilos. Nang tumingin siya pabalik, wala na si Jelay, mabilis na naglalakad palayo. Sa oras na iyon, naintindihan ni Manuel na may mga matang nagmamatyag, at batid niya na ang batang nag-abot sa kanya ng papel ay nasa matinding panganib.

Kinabukasan, bumalik si Manuel sa parehong lugar. Hinanap niya si Jelay ngunit ibang bata na ang naroon. Hindi siya makapagtanong ng lantaran dahil ramdam niya ang presensya ng masasamang tao sa paligid. Napagdesisyunan niyang dalhin ang kapirasong papel sa Barangay Hall.

Mula doon, agad siyang ini-refer sa Women and Children’s Protection Desk ng pinakamalapit na Police District. Nagsimula ang masusing pagmamanman.

Ilang linggo ring inoobserbahan ng mga operatiba ang kilos ng mga bata sa kalsada. Lahat ng ruta nila ay tinukoy—Blumentritt, Recto, Taft. Isang pattern ang lumabas: isang itim na van na may tinted na bintana ang naghahatid sa kanila tuwing 4:30 ng umaga at sumusundo tuwing 9:00 ng gabi sa isang madilim na bahagi ng lugar.

Habang patuloy ang lihim na pagmamanman, lalo namang lumalalim ang takot sa loob ng warehouse. Ang isa sa mga kasamahan ni Jelay, si Maya, siyam na taong gulang, ay nagdedeliryo sa taas ng lagnat. Tuyo na ang kanyang bibig at halos tumirik na ang mga mata. Ilang araw na siyang hindi sinasama sa panlilimos, ngunit imbes na dalhin sa ospital, hinayaan lang siya sa loob ng bodega. Dito lalong kumapit si Jelay sa pag-asang darating ang tulong.

Dalawang linggo ang lumipas mula nang ibigay ni Manuel ang sulat. Sa isang silid sa loob ng Police District, nakalatag ang mapa ng lungsod. Minarkahan ang bawat ruta ng van at ang lokasyon ng warehouse. Kasama sa pagpaplano ang mga tauhan ng DSWD at isang special task force.

Dumating ang araw ng operasyon noong Setyembre 2013. Alas dos ng madaling araw, tahimik na gumalaw ang mga pulis. Sa harap ng warehouse, dalawang pulis ang nagkunwaring lasing at nagsisigawan—isang distraction upang ma-divert ang atensyon ng mga bantay. Sa sandaling iyon, sabay-sabay na pumasok ang mga operatiba mula sa likod at gilid ng gusali.

Wala pang limang minuto, kontrolado na ang buong pasilidad. Sinubukang manlaban ng ilang tauhan, at dalawa sa kanila ang nasugatan sa operasyon ngunit hindi naman malubha. Samantala, sinubukang magtago ni Maman Neta sa isang silid sa likod, ngunit hindi siya nakalusot. Sa gitna ng kaguluhan, nakita si Jelay na inaalalayan ang nanghihinang si Maya.

Isa-isa silang isinakay sa rescue vehicle habang pinupusasan at pinapasok sa hiwalay na sasakyan ang mga suspek, kabilang si Maman Neta.

Dinala ang mga bata sa isang child protection center sa Quezon City. Agad na tinutukan si Maya ng mga doktor. Bawat isa ay binigyan ng mainit na pagkain, malinis na damit, at komportableng higaan. Nagsimula ang mahabang proseso ng rehabilitasyon. Marami ang hindi na maalala ang buong detalye ng kanilang pinanggalingan.

Si Jelay, na isa sa pinakamatagal na biktima, ang naging pangunahing susi. Bagama’t mahina ang kanyang boses, malinaw ang kanyang alaala. Isa-isa niyang ipinakilala ang mga kasama at sa pamamagitan niya, nabuo ang lawak ng operasyon ng sindikato—mula Zamboanga hanggang Iloilo, Cebu hanggang Northern Mindanao.

Sa tulong ng inter-agency coordination, tinunton ng mga awtoridad ang mga pamilya. Si Jelay ay isa sa mga unang nakauwi. Sumama ang isang social worker patungong Zamboanga del Sur. Sa gitna ng isang tagpi-tagping kubo, naroon pa rin ang kanyang inang si Felicidad Fontanilla. Mahigit tatlong taon nitong hinanap ang anak. Sa kanilang pagtatagpo, napaluhod na lang ang ina habang mahigpit na niyayakap ang anak na akala niya ay tuluyan nang nawala.

Habang bumabalik ang mga bata sa kanilang mga pamilya, umusad naman ang kaso sa Maynila. Tatlo sa mga pangunahing suspek, kabilang si Maman Neta, ay kinasuhan ng child trafficking, illegal detention, physical abuse, at exploitation. Lumitaw din sa imbestigasyon na may koneksyon dito ang ilang tiwaling tauhan sa lokal na pamahalaan. Isang tauhan ng LGU ang inaresto matapos mapatunayang nagbibigay ng proteksyon sa operasyon ng warehouse.

Sa loob ng courtroom, inilatag ang mga ebidensya, kasama na ang mismong sulat ni Jelay sa kapirasong papel. Matapos ang ilang sesyon ng paglilitis, hinatulan si Maman Neta ng habangbuhay na pagkakabilanggo, kasama ang dalawa pang lider ng sindikato at ang barangay officer.

Sa Zamboanga del Sur, isang simpleng pamumuhay ang bumungad kay Jelay. Unti-unti siyang nakabalik sa paaralan, malayang naglalaro nang walang nakabantay at walang pumipigil. Nananatili sa kanyang alaala ang lahat, ngunit hindi na siya bilanggo nito.

Sa Maynila, bumalik si Manuel sa karinderya. Ipinagpatuloy niya ang tahimik at payak na pamumuhay. Ang kanyang ginawa ay hindi para sa pagkilala, kundi para sa tama. Sa simpleng pagtanggap ng isang sulat, siya ang naging tulay sa pagputol ng isang mapang-abusong sistema. Marahil siya ay ordinaryo sa paningin ng marami, ngunit para kay Jelay at sa mga batang kanyang natulungan, si Manuel ay higit pa sa isang bayani.